Wetenschapper Ellen Algera onderzocht anticonceptie-apps

Natuurlijke of hormonale anticonceptie, daar is de laatste tijd het nodige om te doen. Maar voordat deze maatschappelijke discussie oplaaide, dook wetenschapsfilosoof en medisch antropoloog Ellen Algera (43) ruim zeven jaar geleden voor haar onderzoek al in deze materie. Volgens haar moeten we stoppen met de ‘doe het niet’-aanpak als het over natuurlijke methoden gaat. Anticonceptiegebruik gaat namelijk niet alleen maar over het voorkomen van zwangerschap.

Wat betreft anticonceptie zijn er allerlei mogelijkheden. Condooms, de hormoon- of koperspiraal, een anticonceptiering- of staafje en nog andere opties. De bekendste en meest gebruikte is de anticonceptiepil. Maar tegenwoordig is er ook meer aandacht voor zogenoemde natuurlijke anticonceptie, waar Algera liever de term vruchtbare-dagen-methoden voor gebruikt. Sommige vrouwen zijn kritisch of hebben negatieve ervaringen met de hormonen die in bepaalde anticonceptie zitten. Tegelijkertijd klinkt aan talkshowtafels, bij andere deskundigen en in de spreekkamer van de huisarts, vrees voor ongewenste zwangerschappen en abortussen. 

Onderzoek naar natuurlijke anticonceptie

Algera koos ervoor om op dit onderwerp te promoveren en eind november verdedigde ze haar proefschrift. „Ik heb een achtergrond als mediawetenschapper en gaf les op de universiteit. Lange tijd vond ik geen onderwerp interessant genoeg om daar vier à vijf jaar voor zo’n promotieonderzoek in te duiken. Totdat ik zelf ging experimenteren met anticonceptie-apps. Lang niet iedereen wist daar toen iets vanaf en er was geen onderzoek naar gedaan.”

Met anticonceptie-apps bedoelt Algera de apps die de menstruatiecyclus registreren. „Een bekende app is bijvoorbeeld Natural Cycles, een temperatuur-app die in 2014 werd gelanceerd als anticonceptiemethode. Maar er zijn ook andere natuurlijke methoden, zoals de billings- of de sympto-thermale methode, die via apps kunnen worden toegepast.”

Ouderwetse methodes in nieuw jasje

„Ik was benieuwd wat voor apps dat waren, hoe en waarom mensen het gebruiken en wat dit soort apps met anticonceptiezorg deden. Maar ik vond geen onderzoek dat daar antwoord op gaf”, legt Algera uit. „Door mijn achtergrond in mediastudies en filosofie van de technologie had ik kennis over technologie, digitale media en ik had ervaring met dit soort apps. Voor mijn onderzoek sprak ik met app-gebruikers en liet ik hen dagboeken bijhouden. Daarna liep ik mee in de huisartsenpraktijk. Toen ik daar begon, zeiden veel artsen tegen mij: ‘Wat voor apps bedoel je precies?’ Het concept van cyclussen bijhouden en vruchtbare dagen bepalen om zwangerschap te voorkomen, past niet in de visie van huisartsen.”

Maar Algera benadrukt dat dit eigenlijk ouderwetse anticonceptiemethoden zijn, ouder dan de komst van hormonale anticonceptie. „Vroeger werden vruchtbare-dagen-methoden, de billingsmethode of periodieke onthouding ook toegepast. Dat gebeurde bijvoorbeeld vanwege religieuze redenen. Nu deze apps zich aandienen, wordt dat anders gepromoot. Niet vanuit een visie van religie, maar meer vanuit een modern en digitaal oogpunt. Eigenlijk wordt de kennis van de ouderwetse methodes, tegenwoordig een nieuw digitaal jasje gegoten.” 

Pil minder populair

Algera: „Vrouwen die bijvoorbeeld geen hormonale anticonceptie meer willen gebruiken, gebruiken verschillende apps om hun vruchtbaarheid te registreren. Sommige apps werken met algoritmische temperatuurmeting of met andere methodes houd je ook andere vruchtbaarheidssignalen bij, zoals de sympto-thermalemethode Sensiplan. Overigens hoort daar ook een cursusbij, die dan weer niet iedereen per se gevolgd heeft.” 

Vooral de pil is de laatste tijd minder populair. Volgens de medisch antropoloog zijn er overigens altijd vraagtekens bij de pil gezet. „Dat was al zo bij de eerste introductie. Ook toen waren sommige vrouwen kritisch, dat is niks nieuws. Wat wel nieuw is, is dat we andere vragen stellen. Het gaat namelijk niet meer alleen over de gezondheidseffecten, maar ook over wat hormonale anticonceptie betekent voor een mens, persoonlijkheid, de relatie met het lichaam, partnerkeuze en vrouwelijkheid. Ook het effect op het milieu, doordat vrouwen de hormonen uitplassen en dit in het omgevingswater belandt, komt tegenwoordig ter sprake. Het gaat niet meer alleen over de medische bijwerkingen.”

Veranderde blik

Algera vervolgt: „Daarnaast speelt ook sociale media mee. Vrouwen delen hun ervaringen en daardoor horen we ook meer geluiden van ontevredenheid over hormonale anticonceptie. Er is meer ruimte voor online discussie over bijvoorbeeld bijwerkingen. En vergeet de technologische ontwikkelingen niet. We hebben apps om allerlei lichamelijke zaken bij te houden, zoals onze hartslag, slaap of stappen. Waarom zouden we ook niet onze cyclus en vruchtbaarheid bijhouden? Die veranderde blik op anticonceptie heeft met al die facetten te maken.” 

Artsen versus gebruikers

Uit het onderzoek van Algera blijkt dat de perceptie van app-gebruikers en artsen nogal uiteen loopt. „Artsen zijn over het algemeen wantrouwig, blijkt uit mijn onderzoek. Ze stelden dat zo’n app niet goed werkt als anticonceptie. Voor gebruikers was dat risico op zwangerschap een stuk minder belangrijk. Sommige gebruikers wisten echt goed wat ze deden of waren heel pietje precies.”

De onderzoeker vertelt verder: „Maar er waren ook gebruikers die zich al in de richting van zwanger worden begaven. Zij zaten in een transitiefase. Uit onderzoek van Rutgers blijkt ook dat een groot deel van de vrouwen die de vruchtbare dagen-methode gebruikten om zwangerschap te voorkomen, het ook leuk zou vinden als ze toch zwanger bleken. De methode past dus ook bij gebruikers die een eventuele zwangerschap zouden omarmen. Dat gold natuurlijk niet voor iedereen. Er waren ook gebruikers die écht niet zwanger wilden worden en er was bij twee participanten sprake van een ongeplande zwangerschap. Een divers scala aan wensen over anticonceptie, dus.”

Bijwerkingen

Ook wat betreft bijwerkingen, hadden gebruikers en artsen een nogal verschillende definitie. „Artsen zagen bijwerkingen als iets medisch, zoals hoofdpijn, pijn in de borsten of in ernstige gevallen trombose. App-gebruikers spraken daarentegen naast de medische bijwerkingen ook over mentale of emotionele bijwerkingen. Zoals: ‘Ik voel me niet mezelf’, ‘Ik zit niet lekker in mijn vel’ of ‘Het voelt alsof er een sluier over mijn hoofd ligt’.”

Algera vervolgt: „Die vragen gaan over wie iemand is als mens en over de verhouding tot het lichaam. De app doet overigens het tegenovergestelde. Het verinnigt juist de relatie met het lichaam. Als jij iedere dag je cyclus bijhoudt en daar ook lichamelijke en emotionele signalen in kunt herkennen, dan versterkt dat de band met het eigen lichaam. Gebruikers zagen hun cyclus, met bijbehorende veranderingen zoals slijm of menstruatie, juist als iets moois.”  

Onderzoeker Ellen Algera: ‘Van waarschuwen naar informeren’

„Het gaat heel diep”, stelt de onderzoeker. Daarom denkt zij dat waarschuwende experts en het afraden om een app te gebruiken, weinig resultaat heeft. „Het gaat niet alleen om betrouwbaarheid. Er zijn ook betrouwbaardere natuurlijke anticonceptie-methoden, als je maar weet welke opties je hebt. Op dat terrein valt nog wat te winnen: dat we de juiste informatie geven. Maar met de ‘doe het niet’- en waarschuwingsboodschap, jaag je vrouwen juist alleen maar weg. Daarom vind ik dat we moeten verschuiven van waarschuwen naar informeren. Ondersteun vrouwen op basis van de wetenschap die we hebben. En nee, veel apps zijn niet onderzocht, maar kijk naar het onderzoek dat er wel is. Welke opties zijn er? Welke voorwaarden horen daarbij? En hoe kun je dat als arts zo goed mogelijk ondersteunen?” 

Rondom dit thema gaat het toch veelal over de rol en keuzes van de vrouw. Maar seks gebeurt, zoals voor sommigen misschien wel bekend is, vaak met twee personen. En ja, ook mannen zijn betrokken bij anticonceptie. Algera: „Ik heb voor mijn onderzoek niet met mannen gesproken. Maar traditioneel gezien ligt de verantwoordelijkheid voor anticonceptie bij de vrouw. Dat is vervelend, maar dat is omdat zij degene is die zwanger kan raken. Maar tegenwoordig is er ook meer aandacht voor de rol van partners.”

Ze vervolgt: „Uit onderzoek van Rutgers bleek bijvoorbeeld dat sommige partners betrokken waren bij de keuze voor een vruchtbare-dagen-methoden. En uit Engels onderzoek naar de Natural Cycles-app bleek dat sommige gebruikers waarderen dat zij de verantwoordelijkheid over anticonceptie met hun partner kunnen delen en samen afstemmen. Bij Sensiplan, de sympto-thermalemethode, wordt bijvoorbeeld ook geadviseerd om samen met de partner de cursus te volgen. Samen verantwoordelijkheid nemen, beslissen en het gesprek voeren over vruchtbaarheid, komt bij de vruchtbare-dagen-methoden vaker voor. Veel meer dan bij bijvoorbeeld het spiraalgebruik. Bij de apps zie je toch meer gedeelde verantwoordelijkheid, je kunt sommige apps zelfs synchroniseren op het toestel van de partner.”

Anticonceptie afstemmen op het individu

Is Algera’s kijk op anticonceptie veranderd door haar onderzoek? „Ik had natuurlijk zelf al ervaring met natuurlijke anticonceptie en herkende veel bij de andere app-gebruikers. Maar in de huisartsenpraktijk kwam ik erachter dat ‘ik stop met de pil’ echt niet voor iedere vrouw geldt. Het speelt bij een groep vrouwen die zelf op onderzoek uitgaat en informatie vergaart over natuurlijke anticonceptie. De hoofdboodschap is dat we de zorg veel meer moeten afstemmen op het individu. Vruchtbare-dagen-methoden zijn niet voor iedereen, maar het is tegelijkertijd ook niet voor niemand geschikt.” 

Ook de relatie weegt mee in het wel of geen natuurlijke anticonceptie gebruiken. „Ik zag bijvoorbeeld beter in dat dit soort apps geen goede optie zijn voor vrouwen die in hun relatie weinig autonomie hadden, ook als het ging over het plaatsvinden van intimiteit. Je hebt namelijk een partner nodig die luistert en je respecteert.”

Alle vormen van anticonceptie bespreken

Dus pleit de onderzoeker voor een open dialoog in de spreekkamers. „Vrouwen voor wie deze vorm van anticonceptie wel geschikt kan zijn, moeten dat kunnen uitzoeken. Huisartsen hebben helaas maar tien minuten de tijd en ja, dat is een uitdaging. Informatie is heel erg belangrijk. Er is misinformatie, maar ook wel degelijk betrouwbare informatie. De ‘doe het niet’-aanpak, heeft geen zin.” 

Ze vervolgt: „Het zou helpen als we naast de reguliere anticonceptie, ook informatie over de temperatuur-, kalender-, billings- en sympto-thermale-methoden toegankelijk maken. Het is namelijk wel belangrijk dat als je een app gebruikt, je kiest voor een app die goed onderzocht is.” 

Niet alleen voorkomen van zwangerschap

En er is volgens de medisch antropoloog nog een belangrijke boodschap. „Mensen die beleid maken en richtlijnen bepalen, moeten zich bewust zijn dat anticonceptie niet alleen maar gaat over het voorkomen van een zwangerschap. Dat zouden we meer moeten meenemen. Dat we niet alleen het verhaal vertellen over betrouwbaar en onbetrouwbaar en het gesprek anders durven voeren. We moeten begrijpen waarom sommige vrouwen geen hormonale anticonceptie willen gebruiken. Er is nog veel onbegrip van huisartsen over dit onderwerp. Die gooien het op desinformatie of bangmakerij via social media. Dat zou betekenen dat deze vrouwen simpelweg misleid worden, maar het gaat over veel meer. Het gaat over vragen als: ‘Hoe wil ik leven?’ en ‘hoe wil ik met mijn lichaam omgaan?’ Soms wegen dat soort vragen zwaarder dan betrouwbaarheid.” 

Dit zijn de best gelezen artikelen van dit moment:

Reacties