zo ziet de situatie er nu uit

Al langer wordt gesproken over een oplopend cellentekort. De vraag is inmiddels of gevangenen wellicht eerder moeten worden vrijgelaten, meerdere gevangenen op een cel moeten verblijven, of dat de straffen moeten worden versoepeld. Het huidige beleid neigt naar het laatste. Voor het gevangeniswezen geldt al geruime tijd ‘code zwart’, stelt de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI).

Er wordt veel over gepraat, maar het wachten heeft nu een dieptepunt bereikt: Directeur-generaal Wim Saris stuurde donderdag een brief aan informateur Letschert met een dringende oproep aan de formerende partijen om ‘noodzakelijke maatregelen’ te nemen.

Oplopend cellentekort

Met de ‘code zwart’ wordt de noodzaak aangekaart. Met ‘code zwart’ bedoelt de DJI namelijk dat er sprake is van een groot en structureel cellentekort. „Op dit moment wachten duizenden daders op de uitvoering van hun straf en dat aantal blijft oplopen.” Door het cellentekort komt daarnaast een deel van de gedetineerden eerder vrij dan de rechter heeft bepaald. In de brief aan de informateur schrijft Saris bovendien dat het vertrouwen in de rechtsstaat daardoor afbrokkelt.

Toch blijft er heel veel nodig om het cellentekort op te lossen: de komende jaren dreigen er drieduizend cellen te verdwijnen wegens gebrek aan geld voor onderhoud, zegt de DJI. Om de bestaande gevangenissen in Nederland te blijven runnen, is volgens de DJI een investering van 350 miljoen euro nodig. Een extra 550 miljoen euro is nodig om het aantal cellen uit te breiden. Ook vindt de DJI het essentieel „dat het werk anders wordt georganiseerd.”

Wat kan er worden gedaan?

Wat is logisch om nu als oplossingen te zien? De DJI draagt daarvoor een lijst met maatregelen aan die zij ingevoerd wil zien. Een voorbeeld is het mogelijk maken van ‘elektronische detentie’ als hoofdstraf. Dat betekent dat gedetineerden hun straf thuis kunnen uitzitten onder strenge controle met technologische middelen, zoals een enkelband met GPS. Gevangenen zitten dan hun hele straf thuis uit met een enkelband. Deze strafvorm kan gevoelig liggen bij de VVD, die altijd pleit voor het hard aanpakken van criminaliteit.

Dit zijn de maatregelen die de DJI nog meer voorstelt.

• Gevangenen eerder geleidelijk terug laten keren naar de samenleving;
• Gevangenen aan het begin van hun straf vastzetten in een sober regime, zodat minder personeel nodig is;
• Gevangenissen introduceren die minder beveiligd zijn voor gevangenen met een lager risico;
• Verdachten minder snel vastzetten vóór hun proces, of eerder vrijlaten;
• Een noodventiel om eventueel in te grijpen als overvolle gevangenissen dreigen.

Eerder vrijlaten van gevangenen

Oud staatssecretaris Ingrid Coenradie gaf, toen ze nog verantwoordelijk voor de gevangenissen was, vooral oud-premier Rutte en zijn kabinetten de schuld: onder die leiding gingen 26 gevangenissen dicht. De maatregel om gevangenen eerder vrij te laten, viel niet goed bij haar eigen coalitie. De PVV, VVD en BBB lagen wekenlang met elkaar overhoop. Coenradie wilde honderden miljoenen loskrijgen om het probleem structureel aan te pakken, maar kreeg nul op het rekest, schreef Metro al eerder.

Het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC) voorspelt dat de druk op de gevangenissen elk jaar met 1 procent toeneemt. Vooral tussen 2026 en 2030. Zonder actie loopt het systeem vast. Daarom pleit het onderzoekscentrum voor structurele oplossingen. Een van de oorzaken: te veel korte celstraffen. Ze helpen nauwelijks tegen herhaling van misdaad en zorgen vooral voor extra druk op de cellen.

Het WODC stelt daarom voor om vaker taakstraffen, boetes of voorwaardelijke straffen op te leggen. Dat zou het gevangenissysteem ontlasten én zorgen voor betere resultaten.

Personeelstekort

De gevangenissen kampen vooral met een groot personeelsprobleem. Er zijn te weinig cipiers om gevangenen in de gaten te houden. Gevangenen die een straf moeten uitzitten van minder dan een jaar worden nu twee weken voor het einde van hun straf vrijgelaten, en dat blijft vermoedelijk voorlopig zo.

De bezettingsgraad in gevangenissen is 99,5 procent en 158 cellen zijn niet bruikbaar door personeelstekort. De problemen dreigen erger te worden, waarschuwt Saris. „Ondertussen blijft het aantal veroordeelden de komende tien jaar stijgen”, zegt hij tegen Nieuwsuur.

Ook wordt het voor het huidige gevangenispersoneel niet makkelijker: „Bij het gevangenispersoneel is ‘de rek er echt uit’,” zegt FNV-bestuurder Marcelle Buitendam. „Het is nu hartstikke lastig om mensen geïnteresseerd te maken voor het vak.” De vakbond pleit voor extra geld voor het (her)openen van gevangenissen en voor een loonsverhoging ‘die de inflatie dekt’.

Structurele problemen

Er zijn structurele problemen die bij de gevangenissen spelen: sommige veroordeelden, die niet als heel gevaarlijk worden ingeschat, worden niet opgeroepen om hun straf uit te zitten. Zij moeten zich alsnog bij een gevangenis melden als de wachtlijst (inmiddels 3.281 personen) is weggewerkt.

Nederland is niet crimineler geworden, zeggen experts, maar rechters zijn zwaarder gaan straffen.

Dit zijn de best gelezen artikelen van dit moment:

Reacties