Daphne Wesdorp is nog maar 28 jaar, maar verblijft al bijna vier jaar in het land in oorlog, Oekraïne. De schrijvend journalist en fotograaf woont sinds vorige winter in het kapotgeschoten Kramatorsk in de Donbas, dicht bij het front. Vanavond kun je de dappere Friezin op tv aan het werk zien en Metro sprak met haar.
Daphne Wesdorp werd namelijk gevolgd voor de VPRO-documentaire Frontlinie: oorlog onder invloed (regie Marjolein den Dekker). Frontlinie ken je misschien van Bram Vermeulen, maar deze keer is Daphne het gezicht in een speciale aflevering. De docu heeft twee lijnen: je ziet Daphne Wesdorp aan het werk en thuis, want Kramatorsk begint na al die tijd, ondanks het conflict Oekraïne – Rusland, toch echt als thuis te voelen, geeft zij toe.
De andere lijn is een ‘schaduwsamenleving’ die zichtbaar is geworden: drugsverslaving. Talloze Oekraïeners, getraumatiseerd door vechten aan het front of de ellendige situatie in eigen omgeving, grijpen naar synthetische drugs (maar ook alcohol, nalbuphine en methadon). Badzout, noemen ze het. Wij kennen het als flakka, de vernietigende drug waarover Tygo Gernandt onlangs een televisieserie maakte.
Daphne Wesdorp ontmoet drugsverslaafden in Oekraïne
Daphne Wesdorp spreekt bijvoorbeeld met Zhenya en Roman, twee achterblijvers die kampen met drugsverslaving. Een van de manieren om aan geld te komen, is voor hen het graven van loopgraven. Ook kreeg Wesdorp exclusieve toegang tot een kliniek in Kiev. Daar kicken van het front teruggekeerde soldaten van hun drugsverslaving af en worden zij behandeld voor oorlogstrauma’s.
Een ‘videobel-afspraak’ maken met Daphne lijkt gezien de situatie in haar gebied in Oekraïne een lastige of spannende aangelegenheid. Dat is het uiteindelijk allesbehalve, want ze verschijnt in beeld in haar geboortedorp Bakkeveen in Friesland. Ze is even terug, maar is inmiddels weer in Kramatorsk. „Ik vlieg van Eindhoven naar Kraków in Polen, dan met de trein naar Kiev en dan door naar huis. Meestal doe ik er twee hele dagen over.”
Niet in een schuilkelder, maar in het trapgat
Daphne Wesdorp woont allesbehalve riant. Ze kon een flatje betrekken van een gezin dat naar Nederland vluchtte. Ze hoopt ze ooit in Oekraïne terug te zien. Daphne kijkt uit op een aan flarden geschoten flat. Een schuilkelder is bij direct gevaar te ver lopen, dus schuilt ze dan zittend of gehurkt in het trapgat van haar gebouw. „Ik weet dat het bij een voltreffer met me gedaan is. De kans dat dat gebeurt, zo beeld ik mezelf in, is net zo groot als dat ik door de bliksem word getroffen.”
Hoe kwam de toen nog maar 24-jarige journaliste vanuit Bakkeveen in Oekraïne terecht? „Ik wist dat ik journalist wilde worden toen ik een jaartje journalistiek deed in Utrecht, voor ik aan mijn studie culturele antropologie begon. Correspondent worden zat altijd in mijn achterhoofd. In het begin richtte ik mijn pijlen op het Midden-Oosten en schreef ik enkele verhalen in Irak voor NRC. Kort daarop begon de oorlog in Oekraïne, dat volgde ik net als iedereen. Toen zag ik de baboesjka’s (oudere vrouwen, red.) en gewone burgers die met houten geweren aan het trainen waren om de Russische inval tegen te houden. Dat raakte een snaar bij mij. Daar moest ik heen, daar moest ik verhalen maken.”
Daphne Wesdorp had geen idee waar ze aan begon
Wesdorp was een week na de inval op 24 februari 2022 al ter plaatse. „Het zou voor een paar weken zijn. Maar ja, bijna vier jaar later schrijf en fotografeer ik nog steeds vanuit Oekraïne.” Had ze begin maart 22 niet het idee: ‘Daar moet ik maar even niet zijn’? Of móest ze er juist heen?
Wesdorp: „In alle eerlijkheid wist ik toen nog helemaal niet waar ik aan begon. Ik wilde dat verhaal over die burgers met houten geweren maken en zou weer naar huis gaan. Vervolgens zag ik in Lviv enorme vluchtelingenstromen, maar ook dat er niet continu in het hele land bommen vallen. Ik wilde weten: hoe zit deze situatie nou precies? Ik ging steeds een beetje verder, kwam in Odessa, in Kharkiv. Er waren zo ontzettend veel verhalen te maken, ik kon maar doorschrijven. De vorige correspondent van het Nederlands Dagblad was Oekraïne uitgezet. Toen heb ik mijn hand opgestoken en nu ben ik er nog steeds.”
Kramatorsk is sinds een jaar haar uitvalsbasis, relatief dicht bij Rusland. Er zullen voor de oorlog 150.000 mensen hebben gewoond, denkt Daphne Wesdorp. „Hoeveel nu is lastig te zeggen. Je hebt de achterblijvers die voor vluchten de middelen niet hadden, geen zin hadden om een nieuw bestaan op te bouwen, of een verslavingsprobleem hebben. Maar het is nu ook een stad met journalisten, heel veel vrijwilligers vanuit de hele wereld en ook veel militairen. Kramatorsk is de basis van waaruit zij werken, als ze naar het front gaan. Het is daarom een lege en tegelijkertijd drukke stad. Er zijn gewoon files voor het stoplicht en je staat in de rij bij de kassa.”
Diepe liefde voor de Donbas gekregen
Kiev voelde voor Daphne Wesdorp te ver weg om goed verslag te kunnen doen. Al wordt ook de hoofdstad regelmatig belaagd, het leven gaat er wat meer ‘normaal door’. „Ik voelde in Kiev de oorlog soms niet eens meer. Ondanks de situatie heb ik voor de Donbas een diepe liefde gekregen omdat ik er al lang ben en er zoveel heb meegemaakt. Jammer dat we Frontlinie niet in de zomer hebben gedraaid, dan is het een gebied vol met prachtige bloemenvelden. En ik houd van de mensen. Ondanks dat de bommen om hen heen vallen, houden ze hun rozentuintjes nog bij.”
De verhuizing naar Kramatorsk had verder ook te maken met het boek over drugsverslaving dat Daphne nu schrijft. De Donbas heeft het door de oorlog zwaar, maar dat was daarvoor niet anders. Mensen moesten in dit industriële gebied keihard werken in mijnen en fabrieken. „Ze zijn eigenlijk altijd al vatbaar voor verslavingen geweest. Toen Oekraïne onafhankelijk werd, heeft de bevolking hier een zware klap gekregen. De werkloosheid was hoog, sterftecijfer lag in de Donbas soms hoger dan in sub-Sahara Afrika. De inwoners waren afhankelijk van de industrie, maar door privatisering sloten veel fabrieksdeuren. Mensen raakten verslaafd in de jaren 90 en dat ebt nog steeds door. En met de oorlog erbij is het nu horror geworden, het verspreidt zich naar het leger.”
Flakkagebruik gaat vaak hand in hand met aids
„Die flakka is pure troep”, zegt Daphne Wesdorp. Ze trof een dame, Natalia die niet in de uitzending zit, die schone naalden aan verslaafden verstrekt en erg met hen is begaan. „Natalia zegt: met opium kun je een redelijk normaal leven leiden. Maar met flakka ben je na vier, vijf jaar op je einde. Niet per se door de drugs zelf, maar omdat je nergens anders meer aan denkt. De verslaving gaat vaak hand in hand met aids, met HIV. Door de flakka nemen ze geen medicatie meer, wat ze fataal wordt. Slapen is er niet meer bij. Ik sprak een verslaafde man die zei dat z’n langste marathon dertien dagen zonder slaap was. Dat kan toch niet? Dat is idioot. Maar de katalysator is natuurlijk wel drugs.”
Het bezoek aan de soldaten in de kliniek in Kiev vond Daphne Wesdorp reuze-interessant. „Men doet er hier normaal gesproken geheimzinnig over, want het doet de reputatie voor het Oekraïense leger geen goed. Inmiddels wil men andere mensen, die de gevaren van flakka niet kennen, voor deze drugs behoeden en daarom iets meer vertellen en laten zien.” In de kliniek staat een jonge vent haar dan ook te woord: „De drugs doden je emoties.” Het is bijna te begrijpen, maar voor de jonge gasten in het leger natuurlijk maar een tijdelijke uitweg.
De drive van Daphne Wesdorp
Wat is de drive van Daphne eigenlijk, om zo lang de ellende aan te zien? Ze geeft zonder nadenken toe: „Ik begin het steeds moeilijker te vinden om dit te doen, want het wordt gecompliceerder. In eerste instantie was mijn drive het gevoel dat ik kreeg bij het meemaken van geschiedenis. Ik weet nog dat ik vroeger met veel verbeelding las over de val van de Berlijnse muur, de Arabische revolutie en de oorlog in Irak. ‘Wat moet dat bijzonder zijn, als je dat hebt meegemaakt’, dacht ik toen. Een gevoel van revolutie, van een soort collectief verzet. Naar dat gevoel was ik heel erg benieuwd. Ik wilde er niet meer alleen over lezen, maar het schrijven en meemaken van geschiedenis aan den lijve ondervinden.”
„Ik voelde het als een privilege. Dat is nog steeds wel zo, na vijf jaar correspondent zijn in conflictgebieden vind ik nog genoeg voor kortere verhalen. Deze documentaire en mijn boek, het echt uitpluizen van een probleem, is echter mijn nieuwe drijfveer. Grote items die blijvend zijn en niet een dag later als verkreukelde krant in de prullenbak liggen.”
‘In Nederland zijn we een beetje verwend, misschien naïef’
Vooralsnog is dat dus in de Donbas in Oekraïne. Via haar pen en fotocamera laat Daphne Wesdorp ons een wereld zien die wij in Nederland persoonlijk niet kennen. Aan het einde van de docu zegt ze echter ook: „Het is niet ondenkbaar dat ook wij te maken krijgen met de oorlog.” Dat is geen geruststellende gedachte…
Daphne legt dat uit: „Laat ik helder zijn. Ik denk niet dat Nederland morgen te maken krijgt met een oorlog. Maak je niet druk wat dat betreft. Ik denk wel dat we in Nederland een beetje verwend zijn geworden en misschien wel wat naïef als we denken dat de oorlog niet bij ons in de buurt zou kunnen komen. Het einde van de oorlog in Oekraïne lijkt heel ver weg. Rusland is steeds meer aan het porren in het luchtruim van de NAVO. Ik zie daar eigenlijk een heel passieve reactie op. Maar buiten dat allemaal, ik heb zoiets van: waarom zou je je niet voorbereiden op een oorlog? Het is ondenkbaar dat we nog honderd jaar vrede hebben, toch? Ik hoop dat laatste heel erg en het kan ook, maar door mijn werk ben ik realistisch. Misschien neig ik ook wel tegen het pessimistische aan. Maar volgens mij kun je beter voorbereid zijn, dan dat je alleen maar denkt dat alles altijd wel goed komt.”
Frontlinie: oorlog onder invloed is vanavond (dinsdag 30 december) om 20.25 uur op NPO 2 te zien. Terugkijken kan via NPO Start.
Dit zijn de best gelezen artikelen van dit moment:
Reacties
Over de auteur
