expert over waarom mensen vastlopen

Wellicht heb je er ooit weleens iemand over horen spreken: de familieopstelling. Familie- en organisatieopsteller Els van Steijn begeleidde zeker 10.000 familieopstellingen en vertelt wat zo’n opstelling inhoudt én wat dat teweeg kan brengen.

Van Steijn is inmiddels een bekend gezicht als het over familie- en organisatieopstellingen gaat. Ze verscheen vaker in de media, waaronder in het televisieprogramma Dream School en schreef meerdere boeken over dit thema. Over Dream School gesproken, eerder deelde Dream School-gezicht Lucia Rijker haar tien belangrijkste levenslessen met Metro.

Wat is een familieopstelling?

Tijdens haar studie aan de Hoge Hotelschool betrapt Van Steijn zichzelf erop dat ze het gedrag van gasten en collega’s observeert. „Ik heb me wel altijd afgevraagd: waarom vertonen mensen bepaald gedrag niet? Terwijl het logisch is dat ze dat gedrag wel zouden vertonen. Ik kon zien dat mensen iets konden, maar het resultaat niet behaalden. Daar was ik verbaasd over. Toen ben ik me meer gaan verdiepen in systematisch werken. Want hoe kun je hardnekkige patronen doorbreken?”

Bij een familie- of organisatieopstelling probeer je, met onbekenden die je familie representeren, uit te zoeken waarom je ergens tegenaan loopt. Het is een methode waarmee je zichtbaar maakt wat er in de onderstroom van een menselijk systeem speelt, vult Van Steijn aan. „Met ons hoofd kunnen we goed uitdenken wat onze problemen zijn. Dat klopt ook vaak voor een groot gedeelte, maar als mens ben je ook verbonden met jouw familiesysteem van herkomst. Belasting van je ouders, grootouders en verdere generaties kan op jouw schouders drukken. Met opstellingen kun je dat zichtbaar maken.” Eerder vertelde ook psycholoog Marjan de Vries aan Metro over wat verwachtingen van ouders met een kind kunnen doen. 

Persoonlijke thema’s

Van Steijn werkt in groepsvorm met mensen. Een groep bestaande uit iemand die een vraag inbrengt, representanten en observanten. „Als representant vertegenwoordig je iets in iemand anders’ familiesysteem. Maar het bijzondere is dat je altijd in een representantenrol terechtkomt die ook iets zegt over jouw thema.”

Dat gebeurde achttien jaar geleden namelijk ook bij Van Steijn zelf. „Ik werd na mijn opleiding vaak gevraagd of ik de representantenrol van moeder wilde vertegenwoordigen. Het gebeurde regelmatig dat ik me dan liet leiden en de tranen over mijn wangen stroomden. Ik kan zelf geen kinderen krijgen en het thema miskramen en doodgeboren kinderen zit verweven in mijn leven.”

De fontein 

Doordat (familie)patronen tijdens dit soort opstellingen zichtbaar worden, kun je volgens Van Steijn ook dingen gaan verwerken. „Ieder mens loopt butsen en builen op in het leven. De verwerking daarvan speelt zich af op twee niveaus. Namelijk met onze ratio, dat is het logische en verklaarbare verhaal. Maar een ander deel van verwerking speelt zich af op primair en emotioneel lichamelijk niveau. Het mooie van systemisch werk is, of je nu de vraagsteller, representant of observator bent, je doet altijd mee op de thema’s die ook in jouw leven spelen. We delen namelijk veel menselijke ervaringen en pijnpunten. Je bent daarin niet alleen. Thema’s als de dood, ziekte, emotionele afwezigheid of andere grote levensthema’s komen nu eenmaal meer voor. Dat maak jij niet als enige mee. Maar in het feit dat je daar niet alleen in staat, schuilt ook heling.” 

Van Steijn gebruikt in haar werk en boeken de metafoor ‘de fontein’, over de systemen waar mensen in kunnen zitten. „Ik begon in het bedrijfsleven met organisatieopstellingen, maar je begrijpt dat medewerkers en werkgevers in eerste instantie het idee hadden dat ik met een veer in mijn haar en wierook dit bij hen kwam uitleggen. Maar ik ben juist heel down to earth. Ik had woorden nodig die deze mensen begrepen en die hen een veilig gevoel gaven om ook een familieopstelling te doen. Vandaar de fontein. Een fontein met meerderde bakken met water die ouders, voorouders, opa’s, oma’s en kinderen vertegenwoordigen. Dat beeld konden mensen verstaan.”

Patronen in je dagelijks leven 

Van Steijn: „Toen ik een van de eerste opstellingen in het bedrijfsleven deed, kwam ik erachter dat je met één opstelling zichtbaar kunt maken wat er in de diepte speelt. Je neemt patronen uit je familiesysteem nu eenmaal mee en dat bepaalt hoe jij in die fontein gaat staan. Dat herhaalt zich in je dagelijks leven, bijvoorbeeld in relaties, werk, sport of vriendschappen. Maar je kunt daar dus inzicht in krijgen, structurele patronen doorbreken en iets veranderen. En nee, dat berust niet op discipline en doorzettingsvermogen, daarmee val je juist namelijk gemakkelijk weer terug in oude patronen.” 

Ze noemt een voorbeeld op: „Zo zag ik op de werkvloer medewerkers die vertelden dat ze altijd ruzie hadden met de baas. Dan kon ik eigenlijk al uittekenen dat iemand systemisch zijn of haar vader niet innerlijk bij zich heeft. Dan kun je een nieuwe baan zoeken, maar ook daar ga je opnieuw tegen hetzelfde patroon aanlopen en een oordeel vellen over je baas. Dat gaat over die plek in de fontein en de manier waarop het water naar beneden stroomt. Iedereen neemt naar zijn of haar werk dus ook zijn familiesysteem mee. Daarnaast is er in een organisatie ook weer een organisatiesysteem, dat maakt organisaties ook zo complex.” 

Familieopsteller Els van Steijn over effect van opstellingen 

Maar waarom is het de moeite waard om die patronen en de familiestructuur aan te kijken? „Door die onzichtbare onderstroom te vinden, kun je ook de natuurlijke souplesse van het leven weer vinden. Simpel gezegd, je krijgt weer wat mazzel in het leven. Anders leef je veel meer op kracht en discipline. Dat is overigens niet per se slecht, want dat kan je ook talenten en vaardigheden opleveren waar je baat bij hebt. Bijvoorbeeld dat je zo zorgzaam bent voor anderen of goed kon bemiddelen tussen jouw ruziënde ouders, dat kunnen ook vaardigheden worden. Ik vond mijn leven namelijk niet slecht en dat terwijl ik behoorlijk wat belasting had. Maar wat je niet kent, dat mis je niet. Nu zie ik meer hoe kwaliteit van leven kan zijn en dat er veel meer mooie dingen zijn.”

En nee, de weg daar naartoe is niet alleen maar rozengeur en maneschijn. „Door de pijnpunten in jouw familiesysteem te bekijken, zorg je dat je afdaalt naar jouw plek in de fontein. Maar dat betekent ook dat je negatieve gevoelens moet voelen. Gevoelens van afwijzing, machteloosheid of pijn bijvoorbeeld. Doordat je negatieve gevoelens kunt ervaren, kun je ook positieve gevoelens voelen. Ook de mooie dingen komen daardoor beter binnen. Maar veel mensen kunnen niet voelen.”

Van Steijn vertelt dat mensen namelijk in staat kunnen zijn om van primaire emoties, secundaire emoties te maken. Ze legt uit hoe dat werkt. „Met secundaire emoties dek je de primaire emotie af, omdat die te pijnlijk of te complex is. Boosheid is makkelijker te voelen dan machteloosheid bijvoorbeeld. Als je die primaire emoties kunt doorvoelen, en niet alleen met het hoofd, dan kan er heling ontstaan en iets veranderen.” 

Volwassen en kind 

Volgens Van Steijn zit ons overlevingsmechanisme ons soms een beetje in de weg als het om voelen gaat. „Dat beschermt ons tegen iets dat heel pijnlijk is geweest. Waardoor je bijvoorbeeld niet meer wilt voelen, controle behoudt en een wandelend hoofd wordt. Dat kan nuttig zijn, maar als je niet kunt voelen, kun je ook niet verwerken. Het overlevingsmechanisme blijft vaak een beetje hangen in een jongere versie van jou. Die jongere versie kon bepaalde emoties of pijn niet aan, maar dat kind ben je niet meer. Een kind kan eenzaamheid of afwijzing niet handelen, maar een volwassene die op eigen benen staat en niet meer afhankelijk is van ouders, kan dat wel aan. Dat is niet altijd leuk om te voelen, maar die volwassen versie kan het aan.”

Ze vervolgt: „Ook denken we vaak dat het hier en nu niet veilig is door oude pijn. En nee, als jij in een brandend huis staat of beroofd wordt, ben je inderdaad niet veilig. Maar in het gros van alle momenten zijn we wel veilig. Het is ons verleden of de bijbehorende angstbeelden waardoor het onveilig voelt. We zijn in essentie wel veilig en daardoor kun je oude pijnpunten prima herbeleven. Dat betekent niet dat je eindeloos hoeft te huilen en je dagenlang wanhopig voelt, nee, die emoties zijn kort en hevig. Het ene huilen is namelijk het andere niet. Dat zie je ook bij kinderen. Je hebt het primaire verdiet, dat je ervaart als rouw en je hard laat huilen, maar dat kan na een paar minuten al minder worden. Terwijl secundair verdriet, de krokodillentranen, die helen niet en kunnen eindeloos aanhouden.” 

Loslaten en je hart volgen 

Van Steijn schreef uiteindelijk vier boeken, De fontein, vind je plek en het bijbehorende Aanmoedigingsboek, De fontein, maak wijze keuzes en De fontein, vier je leven over haar werk. „Eigenlijk schreef ik mijn eerste boek als een hand-out voor cliënten. Later besloot ik in eigen beheer daar een boek van te maken en uit te geven. Tot mijn stomme verbazing is dat een beetje uit de hand gelopen”, lacht Van Steijn. „Ik had nooit verwacht dat het zo zou verspreiden.” 

„Ik ben volledig mijn hart gaan volgen. Waar ik het op de hotelschool prima naar mijn zin had, bleef ik toch gefascineerd door menselijk gedrag. Ik liet mijn eigen systemische belasting los en kwam dichterbij mezelf. Daardoor ontdekte ik wat er echt bij mij paste. Als je thema’s durft aan te kijken, dan hoef je geen bewijsdrang meer te hebben en kun je ontdekken wat je vervullend en boeiend vindt. Ik ken ook pech en tegenslag, maar het leven heeft het beste met me voor. Ik blijf niet lang hangen in tegenspoed.”

Helen

Van Steijn benadrukt dat het van belang is om weer op de juiste plek in jouw familiesysteem, oftewel de fontein, te komen. „Ik juich traumawerk of andere helingtechnieken toe. Maar ik ben wel voorstander van combineren. Je kunt je bijvoorbeeld door traumawerk lichter en schoner voelen, maar als je niet systematisch op de juiste plek gaat staan, herhaalt het patroon zich. Stel, je zit ergens systematisch nog vast in de fontein, bijvoorbeeld door iets waar niet over gesproken werd. Dan kun je je bijvoorbeeld naar ademsessies een stuk beter voelen, alleen dan blijf je wel op dezelfde positie. Daarom vind ik het belangrijk om te benoemen dat bepaalde dingen vaak verweven zijn met jouw familiesysteem.” 

Veelvoorkomende thema’s familieopstellingen 

Zijn er thema’s die Van Steijn veelvuldig ziet? „Vaak gaat het over dingen dragen die niet van jou zijn. Je bijvoorbeeld verantwoordelijk voelen voor je ouders of je niet erkend of gezien voelen. Bij dat laatste probeer ik wel altijd een wedervraag te stellen: ‘Kun jij de ander wel zien?’ Kinderen kunnen zich vaak niet gezien voelen en boos zijn omdat ouders steken hebben laten vallen. Het verwijt klinkt dan veelal dat ouders het kind niet zien. Maar daardoor zie je als kind alleen de minder mooie dingen van een ouder.”

Ze vervolgt: „Systemisch gezien maakt het niet uit of de ouder jou wel of niet ziet. Het gaat erom dat je de ouder kunt zien, inclusief alle mankementen, de hele package deal. Ja, er zijn absoluut kinderen die niet erkend of gezien worden, maar er is ook vaak een rol van een kind. Ouders geven wat ze kunnen geven. Als dat meer of beter had gekund, hadden ze dat gedaan. Vaak lukte dat alleen niet. Dat heeft te maken met pech, tijdgeest of de patronen die zij weer hebben geleerd van hun ouders. Voor de kinderen die echt niet gezien zijn, is dat helaas hun lot. Het is aan hen om daarom te rouwen en daar antwoord op te vinden. Rouwen om de jeugd, schaamte voor jouw ouders ervaren en daarna loslaten wat niet van jou is. De tekortkomingen van ouders zijn van de ouders en nee, die kun je niet oplossen. Wat van jou is, dat kun je aankijken.” 

Ergens beginnen

Voor eenieder die dit leest en wellicht zijn of haar eigen familiesysteem wil bestuderen, legt Van Steijn uit waar je kunt beginnen. „Luister je naar een lezing, podcast of boek waarin ik dit principe uitlicht, dan zal je merken dat je op bepaalde thema’s resoneert”, benadrukt ze. „Met je boerenverstand kun je daar al mee aan de slag. Maar als je echt vastloopt, kun je ook deelnemen aan een opstelling. Ook daar zal je thema’s herkennen of je kunt natuurlijk zelf een vraag inbrengen. Als je jouw behoeftigheid namelijk niet opheft, geef je het door aan de volgende generatie of je gaat die behoeftigheid claimen bij een partner, werkgever of overheid. Dat maakt het leven complexer.”

Ze geeft een voorbeeld: “Stel, je hebt twee behoeftige partners is een relatie, dan kan dat samen heel goed werken. Maar zodra er een kind geboren wordt, verschuift de aandacht naar het kind. Dat kan systemische druk veroorzaken. Jonge ouders gooien dat op het ritme of intensiviteit van een kind krijgen, maar het patroon dat je elkaar kon claimen, wordt verstoord door de baby. We gooien alles op de geboorte van de baby, maar het patroon was er al.” 

Wind mee

En vind je de juiste plek in jouw familiesysteem, dan kan dat je als mens een hoop voorspoed brengen. „Als je weer helemaal op je eigen plek kunt staan, vang je de onzichtbare stroming van mooie dingen op. In relaties, werk of andere dingen in het leven. Alsof je wind mee hebt en de seinen op groen staan. Maar vergeet niet dat je gaat veranderen en dat betekent dat je ook afscheid gaat nemen van mensen. Ben jij altijd een pleaser geweest en laat je dat los, dan zullen sommigen je niet meer zo leuk vinden.” Eerder sprak Metro ook met psycholoog Saskia de Bel over please-gedrag en hoe je dat kunt doorbreken.

Van Steijn vervolgt: „Maar het kan ook zijn dat je gaat herkennen dat iemand alleen maar in secundaire emoties zit en je daar niet meer voor wil opdraaien. Dat betekent dat je ook mensen los moet laten en dat kan pijnlijk zijn. Maar het is jouw leven en jij bepaalt waar tijd en aandacht naartoe gaat. Sommige mensen zijn er een bepaalde fase in je leven, terwijl anderen je leven lang blijven. In het begin kun je je wat eenzamer voelen, omdat je niet meer zo braaf bent. Het leven gaat dus niet per se vanaf het eerste moment makkelijker en voor de wind. Maar als je het volhoudt, ontstaat er ruimte, waardoor er andere mensen op je pad komen en het leven je gaat toelachen. Zo’n opstelling kan het begin van een beweging zijn, waardoor je met een nieuwe versie van jezelf iets anders kunt laten groeien.” 

Dit zijn de best gelezen artikelen van dit moment:

Reacties