‘Het moederschap heeft een gekke uitsluiting’

De niet-moeder, dat is toch een egoïstisch kinder- en mannenhatend kattenvrouwtje? Het is een van de vele etiketten die Fiona Fortuin (43) opgeplakt krijgt. In een samenleving waar het moederschap nog altijd de standaard is, kiest zij bewust voor een leven zonder kinderen. 

Het is middenin de pandemie als Fortuin een vriend opbelt. Corona grijpt verwoestend om zich heen en de wereld is tot stilstand gekomen. In die beklemmende afzondering hoort ze zichzelf een vraag stellen waarvan ze nooit had gedacht dat ze die zou uitspreken. Of hij misschien zijn zaad aan haar wil doneren? Het zal niet de enige keer zijn dat ze het vraagt, maar hij blijft nee zeggen. 

Het is, op z’n zachtst gezegd, opmerkelijk dat Fortuin met deze vraag bij een vriend aanklopt. Ze heeft helemaal geen kinderwens. Nooit echt gehad, ook. Het legt bloot hoe hardnekkig de maatschappelijke druk is die op vrouwen rust als het gaat om het stichten van een gezin.

Dat kind kwam er uiteindelijk nooit. En dat is helemaal niet erg. Integendeel. „Ik denk nu echt geen enkele seconde in mijn leven: had ik maar een kind gehad”, vertelt Fortuin aan Metro. Dat ze het überhaupt even overwoog, was niet ‘echt’, ziet ze nu, maar opgelegd.

Als kind anders 

Fortuin voelde zich als kind al ‘anders’. „Ik merkte altijd al dat ik bepaalde interesses juist níet had”, legt ze uit. „Als meisje op de basisschool wordt er al iets van je verwacht. Ik kan me nog goed herinneren dat mijn moeder bij het afscheid in groep acht zei: ‘Fiona, doe even mascara op, want dat staat zo mooi.’ Ik dacht alleen maar: ga weg. Ik was nooit bezig met een ideale dochter, leerling, klasgenoot of kind zijn.”

In de jaren erna speelde de vraag ‘wel of geen kinderen’ nauwelijks een rol in haar leven. „Ik denk niet dat ik het ooit heb gewild, maar ik heb het ook nooit echt uitgesproken.” 

Vrienden kwijt 

Wel stoorde ze zich er toen al aan dat het altijd over kinderen, en dan vooral over het hebben of willen ervan, ging. „Het ging nooit over het níet hebben van kinderen.” 

Naarmate de tijd verstreek, nam de afstand toe tussen haar en vrienden die jong kinderen kregen. „Dat is ook het leven, dat je vriendschappen kwijtraakt. Maar het wordt door kinderen duidelijker dat je een andere afslag neemt. Mensen met een gezin vormen vriendschappen met mensen met een gezin. Zo vind ik mijn weg met mensen die het net iets anders doen. De enige personen die ik nog zie van mijn schooltijd, zijn twee vrouwen. Die hebben wel kinderen, maar dat is een lesbisch stel, dus dat is ook weer ‘anders’.”

Slechtste keuze 

Rond haar 35ste begon de ‘kindervraag’ toch op te doemen. Vooral bij mensen om haar heen. „Er werden andere gesprekken met me gevoerd.”

Maar ook zelf begon ze zich, naar eigen zeggen rijkelijk laat, af te vragen of ze toch niet ‘gewoon’ aan kinderen moest beginnen. „Opeens kreeg ik het gevoel dat ik de slechtste keuze had gemaakt in mijn leven, terwijl het niet echt een keuze was.”

Het hielp niet dat ze zich, door corona, eenzaam voelde. „Ik vond het teleurstellend dat zowel vrienden als de politiek gericht was op het gezin. Zij waren ‘het ergste getroffen’ en ik werd niet gezien. Je wordt in Nederland als individu nog steeds niet aangezien als volledig.”

Afzondering in isolatie 

Dat ze geen relatie had („ik heb vaker niet dan wel een relatie”), hield haar niet tegen om de route naar kinderen te onderzoeken. Misschien kon het op een andere manier? Met vrienden, bijvoorbeeld? Maar nadat die haar ‘nee’ verkochten, zette ze niet door. 

In plaats daarvan besloot ze zich een tijdje terug te trekken. „Ik wilde op papier krijgen: wat is van mij en wat is van de maatschappij? Is de kinderwens míjn kinderwens, of is er iets anders aan de hand? Ik wilde begrijpen hoe we naar het moederschap en het hebben van een gezin kijken.”

Ze laste, zoals zij dat noemt, een bezinningsmaand in. Dat wil niet alleen zeggen dat ze zich afzonderde in isolatie, maar ook: geen werk, geen wijn, geen tv en geen social media. „Tegen het einde werd ik helemaal gek”, lacht ze. „Op de laatste dag had ik drie wijntjes gedronken en werd ik ziek. Kotsmisselijk. Ik moest ook de hele tijd huilen. Ik had alles voor mezelf opgeschreven en niets gedeeld, en dat merkte ik. Het is heel goed om er wél over te praten.”

Toch kan ze zo’n bezinningsperiode iedereen aanraden. Zo verschoof haar focus naar een leven zonder kinderen. „Het is op een bepaalde manier ook een daad van verzet. Ik wil graag laten zien dat het anders kan, dat je ook je kracht kunt vinden in een leven buiten de norm.” 

Vooroordelen

Als niet-moeder word je vaak weggezet op basis van clichés. Dat je niet zorgzaam bent, bijvoorbeeld. „Ik merk dat mensen die geen kinderen hebben, het vaak over hun honden of katten hebben, om te laten zien dat ze toch zorgzaam zijn. Dat laat zien dat het diep zit. Ik heb geen huisdieren, maar wat zegt dat? Niet veel, volgens mij. Ik vind zelf dat ik zorgzaam ben. En al was ik dat niet, wat maakt dat dan uit?”

Ook zoiets: dat je altijd tot de late uurtjes in de kroeg staat. „Ik zei tegen vriendinnen dat ik op hun kinderen wilde passen. Daarop zeiden ze: maar jij bent toch altijd op pad? Mensen hebben het idee dat je niet vooruitgaat, dat je blijft hangen in een leven dat anderen anders zijn gaan leven. Ze kijken vanuit hun eigen perspectief naar iemands leven en kunnen zich niet voorstellen dat het ook zinvol kan zijn, maar dan op een andere manier.”

Haar leven is, naar eigen zeggen, niet heel anders dan dat van een moeder. „Ik sta elke dag om 07.00 uur op. En ook ik moet mijn huis schoonmaken, mijn rekeningen betalen en voor mezelf koken. Ik zit pas om 20.30 uur op de bank. Maar ik besef ook wat ik kan omdat ik geen kinderen heb, waar zij met een bepaalde jaloezie naar kijken. Ik koester dat. Dat ik nog studeer, vaak kan sporten. Het is wel op een manier ingericht waar ik gelukkig van word.” 

Huis minder waard 

Het aantal geboortes daalt al jaren en de verwachting is dat in 2050 de helft van alle huishoudens alleenstaand is. Toch blijft de samenleving, zegt Fortuin, hardnekkig rond het gezin gecentreerd. „Toen ik de kleine slaapkamer in mijn huis weghaalde, werd er gezegd dat mijn huis minder waard werd, want dat zou een kinderkamer kunnen zijn. Dan doe je dus niet meer mee. Toen dacht ik: wauw, dit is zo’n gekke gedachte.”

Ze merkt ook dat ze soms niet mee mag praten als ze in een gezelschap vol moeders is. „Dan word ik niet meer aangekeken. Er wordt alleen even gezegd: ‘Sorry, dit is voor jou niet interessant.’ Het moederschap heeft een gekke uitsluiting. Het idee is dat als je het niet hebt, dat je er dan niet over mee kunt praten. Laat mij meepraten. Doe niet net alsof ik niet besta, omdat ik geen kinderen hebt.”

Bewust kinderloos

Het niet-moederschap is lang angstvallig onbesproken gebleven, maar krijgt de laatste jaren iets meer aandacht. Zo maakte journalist Liesbeth Rasker de docu: Heb je geen kinderen? Het is een vraag die veel niet-moeders in den treure horen en waar ze hondsdol van worden. 

Fortuin is er iets genuanceerder over. „Het hangt er vanaf door wie de vraag wordt gesteld en wat ze met die vraag willen bereiken. Ik erger me eraan als er iets in zit over wie je moet zijn als vrouw.”

De vraag óf ze kinderen heeft is volgens haar eigenlijk gewoon ‘oninteressant’, maar ze deelt haar verhaal over het waarom graag. Het is erger als iemand helemaal geen interesse toont: „Dan heb je allemaal vragen gesteld over iemands kinderen en wordt daar niets tegenover gezet. Alsof mijn verhaal niet interessant is.”

Praat erover  

Aan wie niet zit te wachten op die dronken tante op een verjaardag die vraagt wanneer je nu eindelijk eens aan kinderen gaat beginnen, adviseert Fortuin het volgende: „Zeg wat je vindt en ga niet schaapachtig lachen. Bevraag het. Waarom stel je deze vraag? Maar ik denk ook vaak: laat jou maar, jij weet niet anders. Je moet er niet de hele tijd een soort strijd van maken.”

Ook vrouwen die twijfelen over het moederschap drukt ze op het hart om erover te praten. „Spreek je uit over wat je ervaart en de druk die je voelt. Want hoewel je maatschappelijke druk voelt, zal je merken dat als je het aan iemand vraagt, zij echt niet vinden dat je kinderen moet krijgen. Dat kan voor verlichting zorgen en ruimte geven om na te denken over wat je nu echt voelt. Maar die ruimte moet je wel opzoeken. Durf je daarin te laten zien, zelfs als het nog twijfels zijn.”

Maak het bespreekbaar 

Hetzelfde geldt voor niet-moeders die zich buitengesloten voelen. Fortuin ervoer in levende lijve hoe waardevol dat kan zijn. Op de laatste lesdag van haar opleiding werd ze tot haar ergernis uitgenodigd tot een ritueel om de ‘moederlijke, zorgzame energie’ te vieren. En waar ze haar woorden voorheen nog weleens inslikte, sprak ze zich nu wel uit. 

„Ik heb gezegd dat ik me daar als niet-moeder niet door aangesproken voelde. Hoewel die persoon er nog steeds achter staat, zei ze dat ik haar heb laten nadenken en dat ze zich bewuster is geworden van wat ze zegt. Dat is precies waar ik op hoopte.”

Uitnodigen voor kinderverjaardagen 

Tegenwoordig hamert ze er bij vrienden ook op om haar wel uit te nodigen voor kinderverjaardagen. „En dat doen ze nu. Waarom zou ik iemands gezin niet willen zien? Dat is ook wie zij zijn. Ik voel me dan een beetje een outsider, maar dan ga ik gewoon na een paar uur weg.”

Dat ze zich bij verjaardagen niet altijd op haar gemak voelt, is te wijten aan het ‘voorstelrondje’, waarin de meesten hun ‘huisje-boompje-situatie’ etaleren: naam, relatiestatus, koophuis en kinderen. Het drukt haar neus op de feiten: Fortuin heeft, als het daar om gaat althans, vooral veel níet. 

Maar daar wil ze niet meer ongelukkig van worden. „Ik probeer me niet meer afhankelijk te voelen wat ik van níet heb. Als je dat lukt, dat ‘niet in het niet denken’, maar in wat je wél hebt, dan is er ineens een wereld vol mogelijkheden. Ik denk dat ik dat op dit moment ten volste ervaar.”

Dit zijn de best gelezen artikelen van dit moment:

Reacties